Thời gian qua, Việt Nam đã thực hiện quyết liệt chủ trương cấu trúc lại hệ thống đơn vị hành chính nhằm tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước và tạo lập mô hình quản trị hiện đại, phù hợp yêu cầu phát triển bền vững trong bối cảnh mới. Mục tiêu lớn nhất của tiến trình này là tinh giản bộ máy, tiết kiệm ngân sách và tạo động lực cho phát triển kinh tế-xã hội, nhất là tại các địa phương còn nhiều khó khăn, dân cư phân tán, chi phí quản lý hành chính cao.

Việc sáp nhập, hợp nhất không chỉ giúp giảm biên chế cán bộ, tinh gọn đầu mối, mà còn hướng đến việc chuẩn hóa đội ngũ cán bộ công chức, cải thiện chất lượng quản trị địa phương, phân bổ lại nguồn lực đầu tư công theo hướng tập trung, hiệu quả hơn. Đồng thời, thông qua tái cấu trúc, Nhà nước kỳ vọng thúc đẩy chuyển đổi số, xây dựng chính quyền điện tử và nâng cao năng lực cung ứng dịch vụ công ở cơ sở.

Tuy nhiên, thực tiễn triển khai tái cấu trúc hành chính tại nhiều địa phương cho thấy, quá trình sáp nhập không chỉ là bài toán tổ chức bộ máy, mà còn đặt ra thách thức lớn về quản lý và sử dụng tài sản công. Sau khi sáp nhập, hàng loạt trụ sở hành chính, nhà làm việc, nhà công vụ, xe ô-tô và trang thiết bị văn phòng… trở nên dư thừa do không còn phù hợp quy mô và cơ cấu tổ chức mới.

Nhiều trụ sở có vị trí đắc địa nhưng lại không có phương án chuyển đổi chức năng, dẫn đến nguy cơ lãng phí lớn tài nguyên đất đai và công sản.

Nhiều trụ sở có vị trí đắc địa nhưng lại không có phương án chuyển đổi chức năng, dẫn đến nguy cơ lãng phí lớn tài nguyên đất đai và công sản. Không chỉ có nhà đất, nhiều phương tiện vận tải, máy móc chuyên dụng, tài sản cố định… cũng rơi vào tình trạng “chờ thanh lý”, gây lãng phí ngân sách, trong khi nhu cầu sử dụng các tài sản đó tại một số đơn vị khác vẫn rất lớn nhưng không có cơ chế điều phối hiệu quả.

Lỗ hổng trong quản trị địa phương

Dưới góc độ quản trị công, một trong những nguyên nhân sâu xa dẫn đến tình trạng lãng phí tài sản công sau tái cấu trúc hành chính chính là sự thiếu hoàn thiện trong cơ chế quản lý, giám sát và khai thác tài sản tại cấp địa phương. Những lỗ hổng này không chỉ mang tính kỹ thuật-hành chính mà còn phản ánh sự bất cập về thể chế, năng lực tổ chức thực thi và trách nhiệm giải trình của các cấp chính quyền.

Sau quá trình sáp nhập các đơn vị hành chính cấp xã, tỉnh và bỏ cấp huyện, một khối lượng lớn tài sản công rơi vào tình trạng dư thừa, không còn phù hợp cơ cấu tổ chức mới. Tuy nhiên, việc phân loại, đánh giá, định giá và lên phương án xử lý số tài sản này lại chưa được quy định chặt chẽ, dẫn đến tình trạng bị động và lúng túng trong thực tiễn. Nhiều địa phương không có bộ tiêu chí rõ ràng để xác định tài sản nào cần giữ lại, tài sản nào nên thanh lý hoặc chuyển đổi mục đích sử dụng. Thậm chí, việc xác định cơ quan chủ trì xử lý tài sản sau sáp nhập cũng chưa có sự thống nhất, gây ra chồng chéo và kéo dài thời gian xử lý.

Sau khi các đơn vị hành chính được hợp nhất, vai trò và trách nhiệm giữa chính quyền cấp tỉnh và các đơn vị sự nghiệp trực thuộc cũng chưa được quy định cụ thể. Điều này tạo ra tình trạng “đùn đẩy” trách nhiệm hoặc để mặc tài sản không được quản lý, khai thác đúng chức năng. Ở nhiều địa phương, chính quyền mới hình thành không rõ có quyền gì đối với tài sản của các đơn vị đã giải thể, trong khi các đơn vị cũ không còn chức năng pháp lý để xử lý tiếp.

Hệ quả là tài sản nằm trong tình trạng “không chủ”, vừa không được sử dụng hiệu quả, vừa tiềm ẩn nguy cơ thất thoát, chiếm dụng hoặc bị khai thác trái phép. Đặc biệt, trong các trường hợp tài sản nằm ở địa bàn khác với trụ sở chính của đơn vị mới, việc điều phối và ra quyết định sử dụng càng thêm phức tạp, làm tăng chi phí hành chính và kéo dài thời gian xử lý.

Trong thời đại chuyển đổi số, việc quản lý tài sản công vẫn đang bị kìm hãm bởi sự thiếu hụt về hệ thống cơ sở dữ liệu và nền tảng công nghệ thông tin. Nhiều địa phương vẫn chưa xây dựng được hệ thống cơ sở dữ liệu tài sản công đồng bộ, đầy đủ và kết nối liên thông giữa các cấp chính quyền. Việc cập nhật, thống kê, kiểm kê tài sản vẫn chủ yếu thực hiện thủ công, theo định kỳ, nên không đáp ứng được yêu cầu theo dõi thường xuyên và phản ứng nhanh trước các biến động về tài sản sau tái cấu trúc.

Ngoài ra, cũng cần nhìn nhận rằng ở nhiều địa phương, cán bộ quản lý tài sản công thiếu kỹ năng chuyên môn và không được đào tạo bài bản về nghiệp vụ tài chính công, càng làm gia tăng nguy cơ vận hành sai quy trình, xử lý không đúng thẩm quyền, dẫn đến hệ quả lâu dài về pháp lý và tài chính.

Hoàn thiện thể chế, công cụ và cơ chế giám sát

Để khắc phục tình trạng lãng phí tài sản công sau tái cấu trúc hành chính, hướng đến mô hình quản trị hiệu quả và tiết kiệm, việc nhanh chóng có các giải pháp đồng bộ, khả thi là yêu cầu cấp thiết đặt ra cho các cấp chính quyền địa phương. Trước hết, cần rà soát, lập danh mục và số hóa toàn bộ tài sản công phát sinh sau quá trình tái cấu trúc hành chính. Cần thiết lập hệ thống cơ sở dữ liệu số tập trung, được kết nối đồng bộ giữa các cấp chính quyền từ tỉnh đến xã, bảo đảm khả năng cập nhật theo thời gian thực và liên thông trong quản lý.

Bên cạnh đó, việc công khai toàn bộ danh mục tài sản công, bao gồm hiện trạng, giá trị, kế hoạch sử dụng hoặc xử lý trên các cổng thông tin của chính quyền địa phương sẽ góp phần tăng cường minh bạch, tạo điều kiện để Mặt trận Tổ quốc, hội đồng nhân dân, báo chí và người dân tham gia giám sát. Đây cũng là cơ sở để thu hút các nguồn lực xã hội hóa trong việc tái đầu tư, chuyển đổi công năng tài sản công chưa sử dụng.

Trước thực trạng tồn đọng hàng loạt tài sản sau sáp nhập, cần thiết phải xây dựng cơ chế xử lý linh hoạt, phù hợp điều kiện từng địa phương nhưng vẫn bảo đảm tuân thủ nguyên tắc minh bạch, hiệu quả. Việc cho thuê, đấu giá, chuyển nhượng hoặc chuyển đổi công năng cần được thực hiện theo quy trình rõ ràng, có sự phê duyệt của cơ quan chuyên môn, đồng thời có sự tham gia giám sát của các tổ chức xã hội, cơ quan dân cử và người dân.

Về định hướng sử dụng, nên ưu tiên các phương án tái sử dụng cho mục đích công như: chuyển đổi thành trường học, cơ sở y tế, trung tâm hành chính cấp xã, các thiết chế văn hóa-thể thao-dịch vụ công, thay vì bỏ hoang hoặc tìm kiếm chuyển nhượng thương mại không hiệu quả. Những cơ sở không còn phù hợp để sử dụng công cần được xử lý nhanh gọn qua cơ chế đấu giá minh bạch, tạo nguồn thu cho ngân sách và giảm thiểu chi phí duy tu bảo vệ.

Bên cạnh đó, việc phân cấp chưa rõ ràng cũng là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến tình trạng đùn đẩy trách nhiệm, khiến nhiều tài sản bị bỏ mặc. Do đó, cần hoàn thiện hệ thống thể chế về phân cấp quản lý tài sản công, theo hướng phân định rõ vai trò, quyền hạn và trách nhiệm giữa các cấp chính quyền: Cấp tỉnh, cấp xã, cũng như các đơn vị sự nghiệp công lập.

Cần ràng buộc trách nhiệm giải trình đối với người đứng đầu cơ quan, đơn vị, địa phương trong việc quản lý, sử dụng và xử lý tài sản công. Cơ chế kiểm tra, giám sát và đánh giá định kỳ cần được xây dựng đồng bộ, gắn với kết quả xử lý tài sản công dư thừa, làm tiêu chí đánh giá thi đua, khen thưởng hoặc kỷ luật đối với cán bộ quản lý.

Hiện nay, một phần nguyên nhân của tình trạng quản lý tài sản công thiếu chặt chẽ có phần bắt nguồn từ năng lực cán bộ cơ sở còn hạn chế, thiếu kỹ năng chuyên môn và quản trị hiện đại. Do đó, các địa phương cần tổ chức các chương trình đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về kỹ năng quản lý tài sản công, kỹ năng lập kế hoạch, định giá, đấu giá, quản lý hợp đồng, và sử dụng công nghệ trong giám sát tài sản.

Đồng thời, cần đẩy mạnh ứng dụng phần mềm quản lý tài sản công được kết nối với hệ thống thông tin công của địa phương, cho phép kiểm kê, cập nhật, theo dõi biến động tài sản theo thời gian thực. Các phần mềm này cũng có thể tích hợp các công cụ đánh giá hiệu quả sử dụng tài sản, cảnh báo tài sản xuống cấp, hết hạn sử dụng hoặc chưa được khai thác.

Tình trạng lãng phí tài sản công sau quá trình sáp nhập đơn vị hành chính không chỉ là vấn đề kỹ thuật quản lý, mà còn phần nào phản ánh sự thiếu đồng bộ trong thiết kế và thực thi chính sách tái cấu trúc hành chính ở cấp địa phương. Trong khi các mục tiêu như tinh gọn bộ máy, tiết kiệm ngân sách và nâng cao hiệu quả quản trị được xác lập rõ ràng trong các nghị quyết của Trung ương và Quốc hội, thì hệ thống thể chế, công cụ và cơ chế giám sát liên quan tài sản công vẫn chưa được hoàn thiện và triển khai một cách đồng bộ.

Để ngăn chặn nguy cơ lãng phí tài sản công sau khi sắp xếp các đơn vị hành chính, cần một hệ thống giải pháp toàn diện-từ thể chế, công nghệ đến con người. Quản trị tốt tài sản công không chỉ là thước đo năng lực điều hành ở cấp địa phương, mà còn thể hiện sự tôn trọng đối với nguồn lực quốc gia, niềm tin của nhân dân và mục tiêu phát triển bền vững mà Đảng và Nhà nước ta đang kiên trì theo đuổi.

Nếu không có bước cải cách quyết liệt về quản trị tài sản công, chính sách sắp xếp hành chính sẽ không thể đạt được hiệu quả toàn diện, thậm chí có nguy cơ tạo ra gánh nặng mới về ngân sách và dư luận xã hội. Do đó, cần phải tiếp cận tài sản công như một nguồn lực phát triển, là tài sản chiến lược cần được khai thác hiệu quả phục vụ cộng đồng và thúc đẩy tăng trưởng.

Hoàn thiện thể chế, tăng cường minh bạch, ứng dụng công nghệ số và ràng buộc trách nhiệm giải trình là con đường tất yếu để ngăn chặn nguy cơ lãng phí, đưa chính sách cải cách hành chính thật sự đi vào chiều sâu và mang lại lợi ích thiết thực cho nhân dân.

Nguồn: Nhandan.vn